“Το τελευταίο εμπόδιο” - Όταν ο ρεαλισμός γίνεται μαγικός

Γράφει η Κακλαμάνη Αθηνά

“Το τελευταίο εμπόδιο” της Μαριλένας Παππά είναι -χωρίς υπερβολή -ότι καλύτερο έχω διαβάσει εδώ και πολύ καιρό. Πρόκειται για την τελευταία της νουβέλα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Βακχικόν” και αποτελεί μια προσπάθεια της συγγραφέα να συνδέσει τις αρετές της ποίησης, την οικονομία και την ελευθερία του λόγου, αλλά και την κλασσική και τη σύγχρονη λογοτεχνία, αφού ο λόγος της απηχεί κάτι από τη βουκολικότητα του Παπαδιαμάντη και την ελευθερία του Νάνου Βαλαωρίτη. Πρόκειται για την ιστορία μιας γυναίκας, που κατοικεί απομονωμένη σε ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα, έχοντας επαφή με τον έξω κόσμο μόνο μέσω του Μανώλη, ενός σιωπηλού άντρα που της φέρνει προμήθειες μια στο τόσο. Ενώ, λοιπόν, για πολλές δεκαετίες η Αχώ βρίσκεται σε μια κατάσταση καταστολής μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, ζωής και θανάτου, μια αλλαγή αρχίζει να συμβαίνει μέσα της, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός τέρατος. Η προσπάθεια της να απαλλαγεί από αυτό αποτελεί και την κορύφωση του δράματος, που οδηγεί μοιραία σε ένα είδος αποκάλυψης, αλλά και στην κάθαρση.
Όπως γίνεται φανερό από την περίληψη του βιβλίου πρόκειται για ένα αφήγημα δομημένο βάσει των αρχών του υπερρεαλισμού. Πράγματι, διαβάζοντας το “Τελευταίο εμπόδιο” ο ανάγνωστης θα μυηθεί στον κόσμο της συγγραφέα, έναν κόσμο άλλοτε φτιαγμένο από όνειρα κι άλλοτε από εφιάλτες. Χρησιμοποιώντας το συνειρμικό τρόπο γραφής, η Μ. Παππά καταφέρνει να συνθέσει ένα σύμπαν ρευστό, άχρονο, ανεπηρέαστο από τη ζωή ή το θάνατο, που καταρρίπτει κάθε είδος αιτιοκρατίας και ορθολογικότητας. Αυτός είναι και ο λόγος, που με μια πρώτη ανάγνωση το κείμενο της μοιάζει με πίνακα, προσεγγίζοντας με αυτό το τρόπο το ρεύμα του αισθητισμου. Έτσι, μέσα από έναν απόκοσμο καμβά που θυμίζει ταυτόχρονα καλοκαίρι στο χωριό, την αισθητική του Munch, τις γκροτέσκες εικόνες του Bacon ή ακόμα και την pop οπτική του Burton, το κείμενο αποτελεί από μόνο του μια ολοκληρωμένη οντότητα, ακόμα κι αν κάποιος το αντιμετωπίσει ως ένα έργο επιφάνειας. Κατά τη γνώμη μου, ωστόσο, η νουβέλα της Μ. Παππά είναι πολλά περισσότερα.
Πιο συγκεκριμένα, θεωρώ ότι το “Τελευταίο εμπόδιο” αποτελεί ένα είδος σύγχρονου παραμυθιού, από εκείνα που οι ενήλικες διαβάζουν γύρω από τη φωτιά και κάνουν το αίμα τους να παγώνει. Μέχρι και το όνομα της ηρωίδας (“Αχώ”) φαντάζει σκοτεινά παραμυθένιο και παραπέμπει σε ένα είδος ηχούς που μπορεί να ακούγεται μέσα από κάποιο πηγάδι ή από τα έγκατα του κόσμου, ενώ ταυτόχρονα το τέρας στο οποίο μεταμορφώνεται μοιάζει με τις Λάμιες των ελληνικών παραδοσιακών παραμυθιών. Επιπλέον, το “Τελευταίο εμπόδιο”, παρά την ρευστότητα και την χαοτική ομορφιά του, φαίνεται να έχει ένα fundamentum in re. Συγκεκριμένα, κυριώς από την έκβαση της πλοκής, αποκαλύπτεται ότι η συγγραφέας επιλέγει να προσεγγίσει μία “γκρίζα ζώνη” , όπως αποκαλούνται αυτές οι θεματικές στο χώρο του φανταστικού, δηλαδή τη λειτουργία του εγκεφάλου ενός ανθρώπου που βρίσκεται σε κώμα. Άλλωστε, το μέρος που κατοικεί η Αχώ δεν διαφέρει σε πολύ από τον Κάτω Κόσμο, ή καλύτερα ένα είδος καθαρτηρίου, όπου η ηρωίδα έχει βυθιστεί στη λήθη και την αναμονή.
Ταυτόχρονα, μια άλλη ανάνγωση του κειμένου είναι ότι μέσα στις σελίδες του περιγράφεται με πολύ δημιουργικό τρόπο η παθολογική κατάσταση της κατάθλιψης, του μετατραυματικού άγχους και της παραμνησίας, ήτοι το φαινόμενο των ψευδών ή καταπιεσμένων αναμνήσεων. Πολύ περισσότερο, αυτού του είδους η ερμηνεία στηρίζεται στην εγκιβωτιση των κόσμων που δημιουργεί η Μ. Παππά, δίνοντας την αίσθηση της ύπαρξης ενός κόσμου μέσα σε έναν άλλον κόσμο. Τέλος, το “Τελευταιο εμπόδιο” είναι ένα έργο βαθύτατα γυναικείο, αφού στηρίζεται εξολοκλήρου πάνω στο γυναικείωμα βίωμα και τη σωματικότητα. Ως εκ τούτου, ζητήματα όπως τα γηρατειά, η γυναικεία σεξουαλικότητα και η μητρότητα, αγγίζονται με διακριτικότητα μέσα από την πένα της συγγραφέως, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην εξερεύνηση αυτής της “σκοτεινής ηπείρου”, ήτοι του γυναικείου υποκειμένου. Ως εκ τούτου, η εν λόγω νουβελά αποτελεί ένα τέλειο δείγμα γυναικείας γραφής.
Από όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι το “Τελευταίο Εμπόδιο” είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έργο, που μπορεί να αντιμετωπιστεί από τον αναγνώστη με διάφορους τρόπους, είτε σαν έργο αντιστοιχίας (ή εξωτερικό), όπου οι έννοιες του βρίσκονται στην επιφάνεια συνθέτοντας έναν κόσμο στυλιζαρισμένης τελειότητας, είτε σαν έργο αντιστροφής (ή εσωτερικό), όπου οι έννοιες βρίσκονται κρυμμένες κάτω από την επιφάνεια. Αυτού του είδους, δε, η απόκρυφη και λανθάνουσα υπόσταση της νουβέλας φαίνεται να υπονοείται από την αρχή της, όπου στη θέση του ορατού κόσμου έχουμε ένα κλειστό δωμάτιο, στο οποίο η Αχώ βρίσκεται παγιδευμένη, ενώ ταυτόχρονα ο αέρας αρχίζει να λιγοστεύει σελίδα με τη σελίδα. Αυτή ακριβώς η έλλειψη σαφήνειας και ευθύτητας είναι που δίνει στο βιβλίο το μοναδικό του χαρακτήρα, με αποτέλεσμα αν το περιέγραφα με μια λέξη αυτή θα ήταν το “υπονοούμενο”.
Σκοτεινά όμορφο, απόκοσμα γοητευτικό, απόλυτα γυναικείο,“Το τελευταίο εμπόδιο” είναι ένα γνήσιο δείγμα μαγικού ρεαλισμού, που συνδυάζει το ελληνικό ταπεραμέντο με ένα είδος βαλκανικού γκοτεσκισμού και το δανδικό υπερπέραν!